24 Aralık 1923 Pazartesi günü İznik mahkemesinde sonuca bağlanan bir dava, hayatı hakkında hiç bir bilgimiz olmayan İznik’e bağlı Boyalıca köyünden Mehmed oğlu Hasan’ın Yunan işgali sonucunda başından geçenlerin bir kısmını anlatır. Mahkeme kaydına göre Hasan, aynı köyde yaşayan Kuru Mehmed’in kızı Fatma ve kocası Ali Molla’yı dava eder. İddiasına göre, artık Ali Molla ile evli olan Fatma, 1916 senesinde kendisi ile nikahlanmıştır . 1918’de Ayşe, 1920 yılında ise Mehmed isimli çocukları dünyaya gelmiştir. Yine aynı sene ikinci çocukları daha kundakta iken köyleri Yunanlılar tarafından işgal edilmiş ve kendisi esir olarak İzmir’e götürülmüştür. İzmir’in kurtuluşundan sonra özgürlüğüne kavuşup köyüne geri döndüğünde, karısını başka birisi ile evli bulmuştur.
Dava nedeni, yokluğunda kıyılan ikinci nikahın geçersiz sayılması karısının kendisine dönmesidir.
Davalı durumundaki Fatma savunmasında evlilikleri ile ilgili ilk kocası Hasan’ın söylediklerinin büyük bir kısmını doğrular. Ancak onun anlattığına göre ortada dava açmayı gerektirecek bir durum yoktur. Çünkü ilk kocası düşman işgali esnasında Boyalıca’ya komşu olan Çakırca köyünde kendisini “seni terk ettim, seni istemiyorum” diyerek boşamıştır. Düşmandan kaçan Fatma, Geyve-Akhisar’a bağlı Tarla köyüne iltica etmiştir. Davacının kendisini boşadığı tarihten yaklaşık bir buçuk sene sonra aynı köyden şimdiki kocası Ali Molla ile evlenmiştir. Bu evlilikten 7 aylık Sıddıka isimli bir de kızı vardır. Bu nedenle Fatma davanın reddini istemektedir.
İkinci davalı durumundaki Ali Molla da benzeri bir cevap verir:
Eşinin eskiden Hasan ile evli olduğunu bilmektedir. Ancak hem eşi, hem de kayınvalidesi boşandığını söyledikleri için onlara inanmıştır. Bu nedenle evlenmede bir sakınca görmemiştir.
Bu anlatılanlar çerçevesinde Fatma’dan ilk kocasının kendisini boşadığına dair kanıt istenir. Fatma bu duruma hiç kimsenin şahit olmadığını söyler. Davacıdan karısını boşamadığına dair yemin etmesi istenir. Hasan yemin ettiği için mahkeme, Fatma ve Ali Molla arasındaki nikahın geçersiz olduğuna, ilk nikahın hala devam ettiğine karar verir. Kundaktaki Sıdıka’nın Ali Molla’dan olduğu kayıt altına alınır ve “hukuk-u zevciyyete riayete müddea aleyhe mezbûre Fatma hanıma tenbih” olunur. Yani Fatma hukuken tekrar ilk kocasına dönmek zorundadır. Kayıt burada bittiği için sonrasında gelişen olayları maalesef bilemiyoruz.
Meraklısına notlar:
1- Aktardığım olay pek açılardan okunabilir. Ben sadece özetlemeyi tercih ettim. Okumak size kalıyor. İsterseniz olayı “Boyalıca’dan Kuru Mehmed’in Kızı Fatma’nın Acı Dolu Hikayesi” olarak da değerlendirebilirsiniz. İşgal altında, kocası ortada olmayan bir kadının hayatta kalabilmek, kendisinin ve çocuklarının ihtiyaçlarını ve güvenliğini sağlayabilmek için, yeni bir evliliğe mecbur olduğunu söylemek sanırım aşırı bir yorum olmaz. Bu olay belki de, bir annenin, işgal altındaki topraklarda eşine ne kadar aşık olursa olsun, makul davranmak ve kalbi yerine aklının sesini dinlemek zorunda kalmasının hikayesidir.
2- Hukukçulara not: Kadı verdiği kararda iki kaynağa işaret eder. Birincisi Mecelle-i Celîlenin 1819 numaralı maddesi, ikincisi ise “kütüb-ü fıkhiyye”dir.
3- Davalı Fatma’nın, ikinci evliliğini meşru göstermek için kullandığı “kocam zaten beni boşamıştı” şeklinde özetlenebilecek argümanı, Kadı kayıtlarını okuyanların bildiği bir yaklaşımdır. Önümüzdeki Pazar (19 Ocak 2014) kocalarından çeşitli nedenlerden uzun süre haber alınamayan kadınların, tekrar evlenebilmek için zaten boşanmış olduklarını nasıl “kanıtladıklarını” gösteren örnekler yayınlayacağım.
4- Kaynak: Bahattin Kurtulmuş, İznik 36 No’lu Şer’iyye Sicil Defteri’ne Göre İznik’te Sosyal Hayat, Sakarya Üniversitesi S.B.E. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1998, s. 143-145.
Bursa Kadısının Not Defteri 