Dışarıdan bakıldığında Hatice ve kocasının hayatı, benzeri milyonlardan farklı değildi muhtemelen. Kendi halinde bir çift, tarih kitaplarında hep rakamlarla ifade edildiler: Bursa’nın x yılı için merkez tarafından tahsili istenen avarız veya başka bir vergisinin mükellefleri arasındaydılar. Okuduğunuz yazıya konu olmalarının sebebi, erkek egemen Osmanlı dünyasında kadınların da kendi isimleri ile var olabildiklerinin dolaylı yoldan göstergesi olan bir kayıt sebebiyledir. Meslekten olmayanların da anlamasında sorun teşkil etmeyecek hale getirdiğim şu cümleyi beraber okuyalım. Konuşan Haticenin kocasıdır:
“Hacı Yakub mahallesinde şimdi oturmakta olduğumuz ev ve içindeki tüm eşyalar karım Haticenin özel mülküdür. Benim üzerimdeki elbisem dışında malım yoktur.”
Kopyasını paylaştığım belgenin sağ tarafında bulunan ve kim tarafından eklendiğini bilmediğim soru işaretine dikkatinizi çekmek istiyorum. Daha önceden belgeyi okuyan birisi içeriğine anlam verememiş. Hanenin reisi neden mahkemeye gelip “bütün her şey karıma aittir” diye beyanda bulunsun ki?
Cevap aslında çok basittir. Konuşan erkek olmasına rağmen bu belgenin kayıt altına alınmasını isteyen kadındır. Çünkü Haticenin kocası içgüveyidir. Tüm ümmi osmanlı tebası gibi Hatice de Kadı’nın noterlik işlevinin faydalarının farkındadır ve ileride ortaya çıkması muhtemel mülkiyet tartışmalarına karşı şimdiden önlem almakta, itirafı kaydettirerek kopyasını saklamaktadır.
Aile büyüklerinin sevilmeyen eniştelerin arkasından söylediği, “geldiğinde üzerinde sadece ceketi vardı” cümlesinin ne manaya geldiğini şimdi anladınız mı?
Meraklısına notlar:
1- Şarkı önerim: Yalnız Kullar
2- Paylaştığım belgede de göreceğiniz gibi Haticenin kocasının bir ismi var. Ancak içerik açısından baktığınızda aslında var olan tam “erkeğin adı yok” durumudur.
3- “Ümmilerin Yazı Düşkünlüğü” Zeynep’in üzerinde durduğu konulardan birisidir. Özetine şuradan ulaşabilirsiniz:
https://uludag.academia.edu/ZeynepAbacı (üyelik gerektirir).
4- Haticeninki’nden daha iyi durumda olan içgüveyleri de vardır. Manisalı Kademinki’nin, üzerindeki elbiselerine ek olarak bir de orağı vardır. Ama bu çiftin genel ekonomik durumları Hatice ve kocasından biraz kötüdür. Çünkü evleri “sazdan dam”dır. Manisalı çiftin baba isimlerinin Abdullah olmasından yola çıkarak, her ikisinin de özgürlüğünü kazanmış köleler olduğunu varsaymak mümkündür. Kaynak: Mehmet Çamlı, H. 959/M. 1551 Tarihli 4 Numaralı Manisa Şer’iyye Sicili, Ankara: Gazi Üniversitesi S.B.E., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1993, s. 116-117.
5- Kaynak, B 150/366, 7 B 2.
Bursa Kadısının Not Defteri 